Πως η Πολιτική Συνοχής της ΕΕ βοηθά το BioCanteens: ένα ευρωπαϊκό δίκτυο της αυτοδιοίκησης για την προώθηση της χρήσης βιολογικών, τοπικών τροφίμων στα σχολικά κυλικεία όλης της Ευρώπης

Του Θοδωρή Καραουλάνη (euractiv.gr)

Το URBACT III είναι ουσιαστικά η τρίτη περίοδος ενός ευρωπαϊκού προγράμματος Εδαφικής Συνεργασίας, με 15χρονη ήδη ιστορία, που χρηματοδοτείται από κοινού από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) καθώς και από τα κράτη μέλη. Το πρόγραμμα διαρκεί καθ’ όλη την Προγραμματική Περίοδο 2014-2020 και ήδη προετοιμάζονται τα σχέδια για συνέχισή του, διότι όσοι φορείς και δήμοι επωφελήθηκα κρίνουν ήδη πολύ σημαντική τη συμβολή του. Το εν λόγω πρόγραμμα χρησιμοποιεί πόρους και τεχνογνωσία για να ενισχύσει την ικανότητα των πόλεων να βελτιωθούν σε τέσσερις τομείς: διακυβέρνηση, περιβάλλον, ένταξη και οικονομία. Η ελληνική euractiv καλύπτει με ρεπορτάζ και νέα τις βασικές εξελίξεις του URBACT τα τελευταία χρόνια.

Σκοπός του URBACT III είναι να λειτουργήσει ως ένα πρόγραμμα ανταλλαγής καλών πρακτικών και προώθησης της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης το οποίο θα επιτρέψει στις ευρωπαϊκές πόλεις να συνεργαστούν στην αντιμετώπιση μιας σειράς αναδυόμενων αστικών ζητημάτων. Σε πρώτη φάση, οι ενδιαφερόμενες πόλεις θα πρέπει να εντοπίσουν και να αναδείξουν ένα τοπικό πρόβλημα. Στη συνέχεια, θα πρέπει να δεσμευτούν, εκπονώντας ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, το οποίο θα λειτουργήσει τόσο ως κινητήριος μοχλός για την ανταλλαγή και μάθηση πρακτικών όσο και ως συγκεκριμένο αποτέλεσμα της συμμετοχής τους σε αυτό το δίκτυο.

Προώθηση της χρήσης βιολογικών, τοπικών τροφίμων στα σχολικά κυλικεία όλης της Ευρώπης

Συγκεκριμένα, το έργο «BioCanteens SUSTAINABLE SCHOOL MEALS for green and healthy local food systems» (στα ελληνικά το μεταφράζουμε: «ΒΙΟΚΑΝΤΙΝΕΣ: αειφορικά σχολικά γεύματα για πράσινα και υγιή τοπικά συστήματα διατροφής») αφορά τη δημιουργία ενός Δικτύου Μεταφοράς Τεχνογνωσίας & Καλών Πρακτικών  που στοχεύει στην παροχή Βιολογικών  Σχολικών Γευμάτων και σχετίζεται με την ύπαρξη και λειτουργία Πράσινων και Υγιεινών Τοπικών Συστημάτων Διατροφής και είναι ένα από τα 25 Δίκτυα Μεταφοράς που εγκρίθηκαν από την Επιτροπή Παρακολούθησης του Προγράμματος URBACT στις 4 Απριλίου 2018.

Η καλή πρακτική που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη μεταφορά της και σε άλλες πόλεις της ΕΕ, αφορά σε μία βιώσιμη τοπική πρωτοβουλία στον τομέα της αξιοποίησης των τοπικά παραγόμενων προϊόντων διατροφής και στην ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας σε τοπικό επίπεδο.

Το Δίκτυο BioCanteens συντονίζεται από την πόλη Mouans-Sartoux (Γαλλία), ενώ στην Ελλάδα συμμετέχει ο Δήμος Τρικκαίων. Εκτός αυτών, συμμετέχουν επίσης η πόλη Troyan (Βουλγαρία), το Rosignano Marittimo (Ιταλία), η πόλη Pays des Condruses (Βέλγιο), η Torres Vedras (Πορτογαλία) και η Vaslui (Ρουμανία).

Από το 1998 η πόλη του Mouans-Sartoux, μία πόλη της Γαλλικής Ριβιέρας, με πληθυσμό περίπου 10.000 κατοίκους, έχει συνδέσει τη διατροφή, με την υγεία και το περιβάλλον. Για να ξεπεράσει την έλλειψη παραγωγής βιολογικών προϊόντων σε τοπικό επίπεδο, ο Δήμος δημιούργησε ένα δημοτικό αγρόκτημα και 2 καλλιεργητές προσλήφθηκαν για να καλλιεργήσουν και να παράγουν βιολογικά λαχανικά για τα σχολικά γεύματα που διανέμονται στα 3 σχολεία της πόλης (1.000 γεύματα/ημέρα).

O Nathan Begoc, Υπεύθυνος επικοινωνίας έργου BioCanteens, δηλώνει ότι «Η δυναμική που δημιουργήθηκε στο δίκτυο ώθησε τις πόλεις-εταίρους να υιοθετήσουν μια παγκόσμια προσέγγιση συμπεριλαμβάνοντας νέες πτυχές πάνω στις οποίες δεν είχαν εργαστεί στο παρελθόν. Το δίκτυο BioCanteens δημιούργησε μια νέα δυναμική η οποία ελπίζουμε να συνεχιστεί σε καθεμία από τις πόλεις, ακόμα και μετά την ολοκλήρωση του έργου.»

Ο δήμος Mouans-Sartoux, επικεφαλής εταίρος του έργου, κατάφερε να μειώσει τη σπατάλη τροφίμων σε σχολεία που συμμετείχαν στο έργο περίπου κατά 80 %, από περίπου 150 γρ. έως 30 γρ. ανά μερίδα. Το γεγονός αυτό αντισταθμίζει το κόστος μετάβασης στη χρήση βιολογικών προϊόντων. Οι συνοδευτικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες αυξάνουν την ευαισθητοποίηση των παιδιών σε ό,τι αφορά τα βιώσιμα τρόφιμα.

Στην Τροϊάν της Βουλγαρίας, ένα δημοτικό αγρόκτημα κατασκευάστηκε από το μηδέν για να παρέχει στα κυλικεία τοπικά βιολογικά προϊόντα. Στο Βασλούι της Ρουμανίας, τα κοινωνικά κυλικεία έχουν βελτιώσει την προσβασιμότητα σε γεύματα υψηλής ποιότητας για μειονεκτούσες ομάδες. Οι πόλεις-εταίροι έχουν βελτιώσει τις διαδικασίες σύναψης δημοσίων συμβάσεων, ανέπτυξαν εκπαιδευτικές δραστηριότητες για παιδιά και αύξησαν τον αριθμό των βιολογικών προϊόντων που χρησιμοποιούν.

Τι θέλουν να πετύχουν με τις ΒΙΟΚΑΝΤΙΝΕΣ στα Τρίκαλα;

H καλή πρακτική στην υιοθέτηση της οποίας στοχεύει ο Δήμος Τρικκαίων από τη συμμετοχή του στον εν λόγω πρόγραμμα αφορά τη  βελτίωση της παρεχόμενης σίτισης που πραγματοποιείται στις σχολικές μονάδες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του Δήμου. Αυτό θα συμβεί, σύμφωνα με παράγοντες του έργου που βρίσκονται στα Τρίκαλα, μέσω των σχολικών κυλικείων με την υιοθέτηση και παροχή στα σχολεία διατροφικών προϊόντων, που αφενός μεν σχετίζονται με την τοπική παραγωγική ταυτότητα (παραγωγή από τοπικές επιχειρήσεις) κι αφετέρου οι χρησιμοποιούμενες πρώτες ύλες, είναι είτε πιστοποιημένες ως βιολογικές, είτε ολοκληρωμένης διαχείρισης. Επιπλέον, με το έργο αυτό ο Δήμος στοχεύει παράλληλα και στη  μείωση των απορριμμάτων τροφίμων, καθώς και στην εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων προς αυτή  την κατεύθυνση. 

Το 6ο Δημοτικό Σχολείο Τρικάλων είναι το πρώτο σχολείο του Δήμου Τρικκαίων, στο οποίο υλοποιείται το πρόγραμμα BioCanteens που εξασφάλισε ο Δήμος. Έτσι, το νέο κυλικείο, μετά τον σχετικό διαγωνισμό, προμηθεύει τους μαθητές και τις μαθήτριες με προϊόντα που:

• είναι καθορισμένα από την αρμόδια νομοθεσία,

• προέρχονται από τοπικές επιχειρήσεις,

• εντάσσονται στην προσπάθεια , να γνωρίσουν στην πράξη οι μαθητές τη διατροφική αλυσίδα,

• είναι βιολογικά, υψηλής διατροφικής αξίας,

• προστατεύουν την υγεία των μαθητών.

Πλέον σημαντικό είναι στα Τρίκαλα και το θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων των συγκεκριμένων τροφίμων. Στόχος είναι να δημιουργηθεί και μικρής έκτασης μονάδα βιοαερίου, η οποία, από την καύση των υπολειμμάτων των τροφίμων, θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Αυτή με τη σειρά της θα ενισχύει το ηλεκτρικό φορτίο που είναι απαραίτητο για πλευρές της λειτουργίας του σχολείου.

Για το όλο πρόγραμμα, που αφορά σε 114 μαθητές-τριες του σχολείου, ο διευθυντής κ. Νίκος Μητούλας τόνισε ότι είναι μια ευκαιρία εξωστρέφειας για το σχολείο με γνώμονα τη σωστή διατροφή και σαφώς θα στηριχθεί από τη σχολική κοινότητα.

Ο δήμαρχος Τρικκαίων – και πρόεδρος της ΚΕΔΕ – Δημήτρης Παπαστεργίου είχε μάλιστα την ευκαιρία να παρουσιάσει, μεταξύ άλλων καλών πρακτικών της πόλης του – όπως το e-trikala και smart trikala, για τα οποία είναι ήδη γνωστή – και το έργο των ΒΙΟΚΑΝΤΙΝΕΣ – και μάλιστα στην αρμόδια υφυπουργό Παιδείας, κατά τη διάρκεια επίσκεψής της. «Φεύγω με το σημειωματάριό μου γεμάτο με πολύ σημαντικές σημειώσεις», είπε εκεί η Σοφία Ζαχαράκη, αναδεικνύοντας τις ευκαιρίες που ανοίγονται μέσω δικτύωσης και μεταφοράς τεχνογνωσίας από έργα URBACT.

Ευρύτερο όραμα και παράδειγμα για άλλες πόλεις

Χρησιμοποιώντας τα σχολικά κυλικεία ως αφετηρία, το ευρύτερο όραμα του έργου είναι η δημιουργία ενός ανθεκτικού, βιώσιμου τοπικού συστήματος τροφίμων. Στόχος του είναι η ανάπτυξη βιολογικών κυλικείων, η μείωση της σπατάλης των τροφίμων και η ενίσχυση τόσο της προσφοράς όσο και της ζήτησης βιολογικών προϊόντων σε πόλεις-εταίρους στο Βέλγιο, την Ιταλία, την Πορτογαλία, τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και τη Ρουμανία. Στόχος είναι η συμμετοχή ενώσεων, παραγωγών, εμπόρων λιανικής πώλησης, πολιτών και πανεπιστημίων.

Οι καλές πρακτικές στον δήμο Mouans-Sartoux μπορούν να εφαρμοστούν εύκολα σε πόλεις-εταίρους και αλλού για να αυξηθεί αφενός η ποιότητα των γευμάτων και, αφετέρου, για να διευκολυνθεί η διαχείριση της κουζίνας. Οι εν λόγω πρακτικές δύνανται να υλοποιηθούν σε διάφορα στάδια της διαδικασίας τροφοδοσίας.

Αυτές οι πρακτικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν το προσωπικό μιας κουζίνας να σχεδιάζει εναλλακτικά μενού και να προσαρμόζει το μέγεθος των μερίδων κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού και της προετοιμασίας των γευμάτων. Η καθοδήγηση κατά τη διάρκεια των γευμάτων μπορεί να συμβάλει στην εκπαίδευση των παιδιών και η σπατάλη τροφίμων μπορεί να ταξινομείται και να καταμετράται μετά τα γεύματα.

Τα αποτελέσματα «καλής πρακτικής» αυτής της πρωτοβουλίας συνοψίζονται στα ακόλουθα :

• Δημιουργία δημοτικού αγροκτήματος για την παραγωγή βιολογικών λαχανικών

• Παραγωγή 100% βιολογικών γευμάτων, με μια προοδευτική αύξηση της προέλευσης των πρώτων υλών βιολογικής προέλευσης.

• Καθιέρωση υγιεινών διατροφικών προτύπων στα σχολεία με την εισαγωγή αντίστοιχης διατροφής στις σχολικές μονάδες η οποία ενισχύεται από την παροχή γευμάτων  μαγειρεμένων από εποχιακά,  φρέσκα, βιολογικά και  ακατέργαστα προϊόντα

• Ενίσχυση της απασχόλησης, με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον πρωτογενή τομέα, καθώς και στις τοπικές επιχειρήσεις παραγωγής προϊόντων.

• Δραματική μείωση των αποβλήτων τροφίμων με μια σειρά απλών λύσεων. Η εξοικονόμηση πόρων κατέστησε δυνατή την προσφορά 100% προϊόντων βιολογικής προέλευσης, που σερβίρονται στα κυλικεία με σταθερό κόστος. Οι κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις ενισχύουν τα τοπικά παραγόμενα προϊόντα, χρησιμοποιώντας ένα σύνολο κριτηρίων που εστιάζουν στην ποιότητα των τροφίμων, την προστασία του περιβάλλοντος και το κόστος.

Δεσμοί μεταξύ εταίρων

Τον Ιανουάριο του 2019, οι επικεφαλής του έργου διοργάνωσαν μια τριήμερη διακρατική συνάντηση αφιερωμένη στις καλές πρακτικές, η οποία απευθύνονταν σε συντονιστές έργων και μάγειρων σχολείων. Αυτή περιλάμβανε μια συλλογική συνεδρία μαγειρικής σε ένα από τα σχολικά κυλικεία του δήμου Mouans-Sartoux, όπου οι εταίροι χωρίστηκαν σε ομάδες και μαγείρεψαν γεύματα που αντανακλούσαν την τοπική κουλτούρα των εταίρων. Ακολούθησε κοινό δείπνο. Ο σκοπός της εν λόγω δράσης ήταν η δημιουργία δεσμών κατά τη διάρκεια μιας διασκεδαστικής ανταλλαγής εμπειριών μεταξύ επαγγελματιών και η ανάδειξη της σημασίας της ενεργού συμμετοχής του προσωπικού μιας κουζίνας προκειμένου η πρωτοβουλία να είναι αποτελεσματική και βιώσιμη.

Στις 15 Οκτωβρίου, 2019, ο Δήμος Τρικκαίων φιλοξένησε Ευρωπαίους εταίρους στο Μουσείο Τσιτσάνη για τη μελέτη και επέκταση του προγράμματος BIOCANTEENS. Στην τριήμερη αυτή συνάντηση, παρίστατο ο αρμόδιος αντιδήμαρχος κ. Ακης Αναστασίου, ενώ ο ειδικός συνεργάτης κ. Χ. Καλλιάρας παρουσίασε τον τρόπο λειτουργίας του εν Τρικάλοις προγράμματος. Στόχος της συνάντησης αυτής ήταν η μελέτη και παρακολούθηση λειτουργίας των σχολικών κυλικείων γενικότερα με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της υγιεινής διατροφής στα σχολεία.

Συνολική επένδυση και χρηματοδότηση από την ΕΕ

Η συνολική επένδυση για το έργο «BioCanteens» ανέρχεται στα 600.000 ευρώ, με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της ΕΕ να συνεισφέρει 458.723 ευρώ μέσω του προγράμματος URBACT για την προγραμματική περίοδο 2014-2020.

Το ποσό της χρηματοδότησης για το Δήμο Τρικκαίων για τα έτη 2019-2020 που διαρκεί το πρόγραμμα ανέρχεται στο ποσό των 50.000 Ευρώ εκ των οποίων ποσό 42.500 Ευρώ προέρχεται από Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και 7.500,00 Ευρώ από εθνικούς πόρους , και καλύπτει κόστη μετακίνησης και διαμονής, διακρατικές επισκέψεις, εργαστήρια (workshops), διοικητική και  λογιστική υποστήριξη και ότι άλλο απαιτηθεί για την εύρυθμη υλοποίηση του έργου.

Tο URBACT χθες, σήμερα, αύριο για τις πόλεις μας

Για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια, το URBACT είναι το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας που στοχεύει στην ενδυνάμωση της βιώσιμης ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης στις πόλεις της Ευρώπης. Η αποστολή του, με πόρους της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ, είναι να ενεργοποιήσει τις πόλεις να συνεργαστούν και να αναπτύξουν ολοκληρωμένες λύσεις στις κοινές αστικές προκλήσεις, με τη βοήθεια της δικτύωσης, με την εκμάθηση από τις εμπειρίες των άλλων πόλεων, με την αναγνώριση και τον προσδιορισμό των καλών πρακτικών που θα βελτιώσουν τις αστικές πολιτικές. Πολλοί ελληνικοί δήμοι – αλλά και περιφέρειες – έχουν εμπνευστεί για δράσεις και προγράμματα από τα δίκτυα, τα πιλοτικά έργα και τις πρωτοβουλίες που έγιναν πράξη τα περασμένα χρόνια μέσω του URBACT. 

Στην Ελλάδα το πρόγραμμα «τρέχει» το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, ως υπεύθυνο για όλα τα Επιχειρησιακά προγράμματα του ΕΣΠΑ και της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ. Ως Εθνικό Σημείο Επαφής URBACT το Υπουργείο είναι υπεύθυνο για την επικοινωνία των δραστηριοτήτων και των αποτελεσμάτων του URBACT III σε εθνικό επίπεδο και βρίσκεται στη διάθεση των δήμων και των τοπικών αρχών της χώρας μας για να βοηθήσει όσο το δυνατόν περισσότερο στη διάχυση καλών πρακτικών και γνώσεων από πετυχημένα παραδείγματα σε όλη την Ευρώπη. 

Όπως αναφέραμε, η ελληνική euractiv καλύπτει με ρεπορτάζ και νέα τις βασικές εξελίξεις του URBACT τα τελευταία χρόνια, ενώ το πρόγραμμα παρουσιάστηκε και η Εθνική Αρχή Συντονισμού συμμετείχε σε εκδήλωση με θέμα «Βιώσιμη Κινητικότητα και Περιφερειακή Πολιτική» που διοργάνωσαν στην Αθήνα  το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, σε συνεργασία με τη μονάδα Βιώσιμης Κινητικότητας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και τη EURACTIV.gr, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τη συμβολή του Υπουργείου Περιβάλλοντος και του Πράσινου Ταμείου.

Το πολύτιμο για αρκετές περιφερειακές και τοπικές αρχές εργαλείο πολιτικής, URBACT, θα συνεχίσει και στο μέλλον να προσφέρει. Το νέο πρόγραμμα URBACT IV, 2021-2027, προετοιμάζεται επί του παρόντος από μια Eπιτροπή Προγραμματισμού που αποτελείται από κράτη μέλη και εταίρους, από δύο ευρωπαϊκούς οργανισμούς που εκπροσωπούν πόλεις και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Γαλλία ψηφίστηκε και πάλι ως η διαχειριστική αρχή του URBACT IV. 

Μια συνάντηση διαβούλευσης για την αξιολόγηση των μέχρι σήμερα αποτελεσμάτων και το σχεδιασμό των επόμενων βημάτων με τα ενδιαφερόμενα μέρη πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά στις 14 Ιανουαρίου 2021. Περιελάμβανε περισσότερους από 15 οργανισμούς- εταίρους σε επίπεδο ΕΕ και επιβεβαίωσε ότι το URBACT αντιμετωπίζεται ήδη θετικά και τα σχέδια για το μελλοντικό πρόγραμμα βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση, καθώς το 2021 είναι ένα έτος κλειδί για το μέλλον του προγράμματος URBACT, καθώς ο σχεδιασμός για το URBACT IV βρίσκεται υπό επεξεργασία και επιβεβαίωση μεταξύ των κρατών μελών και των εταίρων. 

Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, το URBACT IV θα είναι  δομημένο σε τρεις κύριους άξονες δραστηριότητας:

1. Δίκτυα ανταλλαγής και μάθησης - με αυξημένο μερίδιο προϋπολογισμού για τα δίκτυα και διαφοροποίηση της προσφοράς δικτύωσης, συμπεριλαμβανομένου ενός ειδικού «μηχανισμού μεταφοράς» των Αστικών Καινοτόμων Δράσεων (UIA).

2. Δημιουργία ικανοτήτων - με ιδιαίτερη έμφαση στην οικοδόμηση ικανοτήτων για την υλοποίηση (και όχι μόνο τον προγραμματισμό) δράσεων, την ενίσχυση πράσινων και ψηφιακών δεξιοτήτων και την αντιμετώπιση προκλήσεων διακυβέρνησης όπως η διάσταση του φύλου.

3. Ανταλλαγή γνώσεων-με την αναγνώριση του URBACT ως "παραγωγού"  και "μεσίτη" γνώσης, και σχέδια για ευρείες θεματικές «Κοινότητες Πρακτικής».

Το προσχέδιο του προγράμματος θα είναι διαθέσιμο την άνοιξη του 2021, μετά από έγκριση από την Επιτροπή Προγραμματισμού, προτού καταβληθεί για επίσημη έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το φθινόπωρο του 2021. Στα τέλη του 2021 θα ξέρουμε πως ακριβώς θα συνεχίσει να βοηθά και να υποστηρίζει με παραδείγματα την τοπική αυτοδιοίκηση η Πολιτική Συνοχής της ΕΕ.